غیر منقولغیر منقول به معنای شی‌ء ثابت و غیر قابل جابه جایی می‌باشد. ۱ - مراد از غیر منقولمراد از غیر منقول هر چیز ثابتی است که جابه جا کردن آن بر حسب عادت ممکن نباشد، مانند زمین، ساختمان، درخت کاشته شده در زمین و آلات به کار رفته در ساختمان همچون در و پنجره تا زمانی که متصل است. ۲ - احکام مرتبطاز احکام آن در بابهای طهارت، زکات، خمس، جهاد، تجارت، اجاره، غصب، شفعه و ارث سخن گفته‌اند. ۲.۱ - در طهارتخورشید از مطهِّرات است که با شرایطی بعضی اشیای نجس، از جمله اشیای غیر منقول، همچون زمین و ساختمان را پاک می‌کند. زمین از دیگر مطهّراتی است که کف پا و ته کفش با راه رفتن روی آن پاک می‌شود. ۲.۲ - در زکاتبه تصریح جمعی، پرداخت زکات درآمد املاکی که برای سود آوری نگهداری می‌شود، همچون باغ و مغازه مستحب است. ۲.۳ - در خمسخمس در غنایم واجب است و در این حکم بنابر قول مشهور تفاوتی میان غنایم منقول و غیر منقول نیست؛ لیکن برخی، غنایم غیر منقول را مشمول وجوب خمس ندانسته‌اند. ۲.۴ - در جهادزمین آباد هنگام فتح و پیروزی مسلمانان بر کافران، از آنِ همه مسلمانان است، به شرط آنکه جنگ با اذن امام علیه السّلام صورت گرفته باشد؛ اما اگر جنگ بدون اذن امام علیه السّلام باشد یا زمین بدون جنگیدن به دست سپاهیان اسلام بیفتد، جزء انفال به شمار رفته و از آنِ امام علیه السّلام است. ۲.۵ - در تجارتدر عقود لازمِ مالی، همچون بیع و اجاره و نیز غیر مالی که در آن تعهد مالی شده، مانند مهر در عقد ازدواج، تحویل مال به طرف مقابل واجب است. تحویل دادن اموال غیر منقول، با تخلیه آن و تحویل کلید و متمکن ساختن طرف مقابل در تصرف، تحقق می‌یابد.. ۲.۶ - در اجارهاجاره ملک برای سکونت یا غرضی دیگر، همچون کشاورزی و کسب و کار تنها با تعیین آن به مشاهدهیا مشخص کردن مکان آن، همراه با بیان ویژگیهایش در حدّ رفع جهالت صحیح است. در غیر این صورت، اجاره باطل خواهد بود ۲.۷ - در غصبعنوان غصب با استیلای غاصب بر مال غصبی محقق می‌شود. استیلا در غصب خانه و مانند آن از اموال غیر منقول به سکونت در آن با بیرون راندن مالک و یا عدم حضور وی و نیز گرفتن کلید خانه از مالکش به زور و باز و بست کردن در و تردد در آن تحقق می‌یابد. غصب باغ دارای حصار با گرفتن کلید آن از مالکش به زور و آمد و شد در آن و در صورت حصار نداشتن، با بیرون راندن مالک از محوطه باغ و تصرف در آن محقق می‌شود. همچنین است غصب مزارع و مراتع و غیر آن. [۱۳]
وسیلة النجاة، ص۶۳۷ - ۶۳۸.
۲.۸ - در شفعهحق شفعه در اموال غیر منقولِ قسمت پذیر، مانند زمین، خانه و حتی درختان به تبع زمین، ثابت است؛ لیکن ثبوت آن در اموال منقول و نیز اموال غیر منقول غیر قابل تقسیم که تقسیم آن موجب ضرر می‌شود مانند حمام و راه، اختلافی است. در مسئله اخیر، قول به عدم ثبوت به اکثر متأخران، بلکه مشهور نسبت داده شده است. [۱۸]
مهذب الاحکام، ج۱۸، ص۱۲۹.
۲.۹ - در ارثشوهر از تمامی داراییهای همسرش؛ اعم از منقول و غیر منقول، ارث می‌برد؛ لیکن در باره زن مسئله اختلافی است. به قول مشهور، زن از عین زمین مطلقا ارث نمی‌برد؛ بایر باشد یا دایر. همچنین از عین ساختمان و مصالح و ابزار به کار رفته در آن ارث نمی‌برد؛ لیکن از قیمت آنها ارث می‌برد. برخی گفته‌اند: زوجه تنها از زمینی که در آن ساختمان بنا شده است ارث نمی‌برد؛ اما از زمین باغ و کشاورزی ارث می‌برد. چنان که از قیمت ساختمان و ابزار و مصالح به کار رفته در آن ارث می‌برد. برخی دیگر گفته‌اند: ارث نبردن زوجه تنها از عین زمین است، اما از قیمت آن همچون قیمت ساختمان و ابزار و مصالح به کار رفته در آن، ارث می‌برد. [۲۰]
غایة المرام، ج۴، ص۱۸۲ - ۱۸۳.
[۲۲]
مهذب الاحکام، ج۳۰، ص۲۰۹.
آیا حکم یاد شده (ارث نبردن زوجه از بعض ترکه) اختصاص به زوجه بی بچه از شوهر دارد و در نتیجه زن بچه دار از تمامی ترکه شوهر ارث می‌برد، یا زن فرزند دار از شوهر را نیز در بر می‌گیرد؟ مسئله اختلافی است. قول نخست به مشهور، بویژه متأخران نسبت داده شده است؛ هرچند برخی، شهرت را ثابت ندانسته‌اند.۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۲۶، برگرفته از مقاله «غیر منقول». |